نواها و نغمه‏ها(1) چگونگى روند حفظ موسيقى آوازى (رديف آوازى) در قالب تعزيه، مداحى، منقبت خوانى توسط مداحان، منقبت خوانان و تعزيه خوانان آشنايى مداحان با موسيقى آوازى و تأثيرات مثبت و منفى اين شناخت استفاده نادرست و بيجا از آهنگ ترانه‏هاى ضعيف و بى‏محتوا در قالب نوحه يا مولودى و دلايل استفاده ازآن‏ها گرايش بعضى از مداحان به نواها و نغمه‏هاى سوزناك و عدم استفاده از نواها و نغمه‏هاى شاد و فرح بخش حتى در مراسم مولودى خوانى: خش در صدا، دلايل بروز آن و راه‏هاى برطرف كردن آن: پيش درآمد تعاريف آواز تعاريف صوت مراحل فراگيرى آواز تكنيك صداسازى عوامل مؤثر در زنگ صدا نكات مهم در اجراى تمرينات شناخت ريتم (وزن خوانى) امرى ضرورى براى مداحان جهت ساخت آهنگ دلايل نامگذارى رديف ايرانى به نام‏هاى خاص معرفى رديف آوازى: - 1دستگاه شور - 2دستگاه ماهور - 3دستگاه چهار گاه - 4دستگاه سه گاه - 5دستگاه همايون - 6دستگاه نوا - 7دستگاه راست پنج گاه 8 - آواز بیات اصفهان 9 - آواز دشتى 10 - آواز افشارى 11- آواز ابوعطا 12- آواز بيات ترك (بيات زند( سخن مؤلف ( عالم از ناله عشاق مبادا خالى - كه خوش آهنگ و فرحبخش نوايى دارد ) وقتى كه به تاريخ دقيق نگاه بيندازيم به وضوح مى‏بينيم از زمانى كه دين اسلام وارد ايران گرديد تأثير سريع و غير قابل تصور كه پيام‏هاى انسان دوستانه اين دين و پيام آوران آن بر مردم ايران زمين گذاشته است موجب آن گرديد كه حب و دوستى و عشق به پيامبر و اهل بيت (عليهم السلام) و خاندان معصوم ايشان، چنان در دل مردم رخنه كند كه ناخودآگاه اشعارى در مدح و ستايش و مظلوميت آن بزرگواران عصمت و طهارت سروده شود. كم كم اين نياز احساس شد كه اين اشعار مى‏بايست با صدايى رسا، زيبا، دلنشين و تأثير گذار اجرا شود و از اينجا بود كه تعزيه خوانى، منقبت خوانى، مداحى، مرثيه خوانى و... شكل گرفت و افرادى تحت عنوان مداح، منقبت خوان و تعزيه خوان صداى خود را نثار مدح و وصف صفات و خصوصيات والاى پيامبر و اهل بيت و مظلوميتى كه بر ايشان در طول دوران ولايت خود وارد شده، نمودند. هر چه اين صدا زيباتر و دلنشين‏تر مى‏بود تأثير بيشترى در پذيرش اصول دين اسلام و گرايش مردم به سمت اين دين مقدس و ائمه اطهار (عليهم السلام) داشت. از آنجا كه، به دليل مخالفت پادشاهان صفوى با موسيقى و موسيقى دان‏هاى آن عصر به خصوص موسيقى آوازى )رديف آوازى( موسيقى اين مرز و بوم توسط مداحان و تعزيه خوانان به صورت سينه به سينه حفظ گرديد. لذا استفاده از موسيقى آوازى ايرانى )رديف آوازى( در كار مداحان و تعزيه خوانان قديم يك اصل بسيار مهم و اساسى بود. يك مداح و تعزيه خوان خوب به كسى اطلاق مى‏شد كه با موسيقى آوازى آشنايى كامل و جامعى داشته باشد و بتواند از اين موسيقى به جا و فراخور مجلس استفاده نمايد. در سالهاى گذشته و بالاخص پس از پيروزى شكوهمند انقلاب اسلامى و با شروع تهاجمات فرهنگى دشمنان نظام مقدس جمهورى اسلامى تأثيرات مخرب آن در كليه امور فرهنگى و هنرى، شاهد آن هستيم كه متأسفانه اين تأثير در كار عده‏اى از مداحان، جلوه خاصى پيدا كرده به نحوى كه تعدادى از مداحان بزرگوار كه صداى خود را وقف ائمه اطهار (عليهم السلام) نوده‏اند به جاى آشنايى و فراگيرى اصول صحيح مداحى، رديف آوازى و شناخت ريتم )وزن خوانى( و خلق آهنگ‏هاى متناسب با مجلس به تقليد نادرست و استفاده از ملودى‏هاى ترانه‏هاى ضعيف و بى‏محتوا روى آورده‏اند و بدون هيچ گونه شناختى از موسيقى آوازى ايرانى اقدام به اجراى نامناسب و نابجاى اشعار خود در قالب اين گونه آهنگ‏ها مى‏نمايند. آشنايى مداحان محترم با موسيقى آوازى )رديف آوازى( از آن جهت مهم است كه اولا موسيقى سنتى ما ايرانيان، موسيقى عرفانى و مقدس است و شناخت آن يعنى نوعى خودشناسى و متعاقب آن خداشناسى و ثانيا با استفاده از تكنيك‏ها و رديف آوازى مى‏توانند ضمن حفظ صداى خود و دور نگه داشتن صدا از آفات بدخواندن، متناسب با مجلسى كه در آن به اجراى برنامه مى‏پردازند و با توجه به موضوع اجرا )مرثيه خوانى، مولودى خوانى، نوحه سراى و....( با استفاده از تكنيك درست خواندن، اقدام به انتخاب دستگاه فراخور مجلس و شعر مناسب، سنگين و متناسب با شأن و منزلت اهل بيت (عليهم السلام) توسط مداحان بزرگوار و خوددارى از آهنگ‏هاى سخيف و بى‏محتوا نمايند و نظر به اينكه مداحان محترم مى‏بايست، ساعت‏هاى متمادى و بى‏وقفه به اجراى برنامه بپردازند، شايسته است ضمن مطالعه دقيق اين جزوه و اجراى تمرينات عملى كه در حين برگزارى كلاس‏ها صورت مى‏گيرد بتواند ضمن رعايت اصول درست خواندن و دورى از فشارهاى بى‏مورد به صدا، با استفاده بجا و مناسب از دستگاه‏هاى رديف آوازى اقدام به اجراى برنامه‏ى خود نمايند. هر چند كه بايد اذعان داشت فراگيرى اصول صدا سازى، تكنيك آواز و رديف آوازى به 6 الى 7 سال زمان نياز دارد و در اين مقوله اندك نمى‏گنجد. لذا در اين فرصت اندك به صورت اجمالى و مختصر اشاره‏اى كلى بر مباحث بالا خواهيم داشت. چگونگى روند حفظ موسيقى آوازى )رديف آوازى( در قالب تعزيه، مداحى، منقبت خوانى توسط مداحان، منقبت خوانان و تعزيه خوانان: وقتى به مطالعه دقيق تاريخ موسيقى مى‏پردازيم، شاهد آن هستيم كه موسيقى آوازى )رديف آوازى( بقا و حفظ خود را تا حدود بسيار زيادى مديون تعزيه خوانان، منقبت خوانان و مداحان گذشته و بالاخص در عصر صفويه مى‏باشد. به دليل توجه بيش از حد پادشاهان سلسله صفوى به مذهب و شعائر مذهبى، موسيقى موجب بى‏توجهى قرار گرفت تا حدى كه در صورت مشاهده يك موسيقيدان، انگشتان او را قطع مى‏كردند و در صورت تكرار فعاليت موسيقايى دستور كشتن او مى‏دادند. خيلى از موسيقيدانان آن زمان كه عرصه را براى فعاليت خود تنگ مى‏ديدند و جان خود را در خطر مى‏ديدند يا در خفقان به سر مى‏بردند و سكوت اختيار مى‏كردند و يا به خاطر حفظ جان خود و خانواده شان از شهر و ديار خود مى‏گريختند و به جاهاى دور دست و امن پناه مى‏بردند در آن دوران خفقان چون پادشاهان صفويه به موسيقى مذهبى، آئينى و اشاعه مذهب شيعه توجه خاص و ويژه‏اى داشتند لذا براى مداحان و تعزيه خوانان اهميت و ارزش فوق العاده‏اى قائل بودند. بنابر اين موسيقى سنتى ما ايرانيان به خصوص موسيقى آوازى توسط تعزيه خوانان، منقبت خوانان و مداحان به صورت سينه به سينه حفظ گرديد و به نسل‏هاى بعدى منتقل گرديده و از خطر نابودى، نجات يافت. چه بسا اگر مداحان و تعزيه خوانان عصر صفوى نبودند مشخص نبود چه بلايى بر سر موسيقى سنتى مى‏آمد؟! آشنايى مداحان با موسيقى آوازى و تأثيرات مثبت و منفى اين شناخت: موسيقى آوازى بخش مهمى از موسيقى هر كشور به خصوص ايران را تشكيل مى‏دهد. كليه نواها و نغمه‏هايى كه ما در قالب موسيقى سنتى، فولكلور، كلاسيك، پاپ و مداحى و تعزيه خوانى مى‏شنويم به نوعى شامل يكى از دستگاه‏ها و در چهارچوب گوشه‏اى مشخص از رديف آوازى مى‏باشند. در اثر موارد خيلى از دوستان مداح بدون آنكه بدانند در چه دستگاه و يا در گوشه‏اى مى‏خوانند و آيا مى‏بايست فراخور حال آن مجلس در آن دستگاه بخوانند يا خير به اجراى خود ادامه مى‏دهند. حال آنكه هر كدام از دستگاه‏ها و گوشه‏هاى آواز ايرانى به نوعى ارتباط با موضعى خاص دارد و مى‏بايست به مناسبت خاصى اجرا گردد. به عبارتى مصداق جمله معروف “هر سخن جايى و هر نكته مكانى دارد” مى‏باشد. نكته‏اى كه مداحان اهل بيت (عليهم السلام) بايد به آن توجه داشته باشند اين كه شرايط زمان و مكان است كه به ما مى‏گويد در اين مكان و زمان چه دستگاهى، چه گوشه‏اى و چه شعرى خوانده شود. در موسيقى آوازى هر دستگاه بايد در شرايط خاص خود اجرا شود. شعرى فراخور آن دستگاه و يا گوشه براى اجرا انتخاب شود. بعنوان مثال كسى كه مى‏خواهد آوازى در دستگاه همايون بخواند كه حال و هواى اين دستگاه، تداعى كننده غم و اندوه مى‏باشد. لذا اشعار شاد و فرحبخش به هيچ وجه مناسب اين دستگاه نمى‏باشد و از آن بدتر اينكه در مجلسى مثل مولودى خوانى كه مى‏بايد از نغمه‏هاى شاد استفاده شود، دستگاه همايون اجرا گردد! يك مداح موفق و حرفه‏اى بايد رديف آوازى را بداند تا تشخيص دهد در مجالس مختلف، چه دستگاه، چه گوشه و چه شعرى را به كار ببرد چه بسا دوستانى كه به خاطر عدم آشنايى با رديف آوازى، بى جهت و بى مورد اقدام به خواندن قطعاتى مى‏كند كه هيچ ارتباطى با مجلس ندارد. لذا با توجه به مطالب بالا مى‏توان نتيجه گرفت كه تأثيرات مثبت و منفى آشنايى مداحان محترم با رديف آوازى به شرح زير مى‏باشد: (تأثيرات مثبت:) 1 - از دستگاه‏ها و گوشه‏هاى مختلف به اقتضاى حال مجلس، به موقع و به جا استفاده مى‏كند. 2 - بهترين و مناسب‏ترين شعر را براى هر دستگاه و گوشه انتخاب مى‏كند )ذكر اين نكته در اين جا لازم و ضرورى است كه مداحان بزرگوار مى‏بايست حتما با انواع شعر و اوزان مختلف شعرى آشنايى كامل داشته باشند چرا كه زمانى مى‏توان گفت يك گوشه آوازى، به خودى خود ارزشى ندارد( 3 - اصول صحيح آواز خواندن مثل تكنيك، مترآواز، سكوت‏ها و كشش‏هاى مناسب و به جا را رعايت مى‏كند. 4 - موجب زيبايى و به اصطلاح اهل فن عطر آواز مى‏گردد. 5 - رمز موفقيت موسيقى ايرانى، تأثير پذيرى و لذت بردن مخاطبين از كلام مى‏باشد. آشنايى با رديف آوازى در كار مداحان اهل بيت (عليهم السلام) اين تأثير پذيرى را صد چندان مى‏كند. 6 - آشنايى مداحان با اصول درست خواندن )تكنيك‏هاى آوازى( اولا موجب حفظ صدا و دور داشتن صدا از آفات و آسيب‏هاى وارده به تارهاى صوتى مى‏گردد، ثانيا توان مداح را براى اجراى طولانى و در عين حال با كيفيت و مؤثر افزايش مى‏دهد. 7 - قدرت ساخت و خلق آهنگ‏هاى سنگين و وزين را افزايش مى‏دهد. (تأثيرات منفى:) 1 - فشار بيش از حد به صدا و از بين بردن تارهاى صوتى 2 - ايجاد خش در صدا كه رفع آن به مرور و با اجراهاى غلط و غير اصولى، غير ممكن مى‏گردد. 3 - استفاده نادرست از رديف آوازى به دليل عدم آگاهى و شناخت )در مجلسى كه مى‏بايست چهارگاه بخواند، همايون مى‏خواند در جايى كه بايد بيات اصفهان بخواند، ماهور اجرا مى‏كند.( 4 - استفاده از آهنگ‏هاى غير مذهبى، و تكرارى كه در فرهنگ ايرانيان جايى ندارد. 5 - كم شدن مخاطبين. استفاده نادرست و بيجا از آهنگ ترانه‏هاى ضعيف و بى‏محتوا در قالب نوحه يا مولودى و دلايل استفاده از آن‏ها: همانگونه كه در مقدمه اشاره شد در اين برهه خاص از زمان كه نظام مقدس جمهورى اسلام ايران در تيرس انواع تهاجمات فرهنگى دشمنان نظام اسلام قرار دارد، يكى از بهترين و مؤثرترين راه‏هاى اينگونه تهاجمات، انتشار موسيقى‏هاى مبتذل، پوچ و بى‏محتوا مى‏باشد كه متأسفانه تعدادى از جوانان خام و كم‏تجربه بدون هيچ‏گونه اطلاع و آگاهى كوركورانه از آن‏ها استفاده مى‏كنند حتى فراتر از آن خيلى از موسيقيدانان نيز آن آهنگ‏ها را در قالب موسيقى سنتى، محلى، پاپ و كلاسيك استفاده مى‏كنند و بدتر از آن اينكه تعدادى از دوستان مداح نيز به تقليد و استفاده نا به جا و نادرست از اين آهنگ‏ها مى‏پردازند كه اين امر موجب ثقيل شدن آهنگ‏هاى مداحى طى چند سال گذشته گرديده است. بر هيچ قوم و ملتى پوشيده نيست كه در سراسر جهان اسلام هيچ كشورى به اندازه ايران در حفظ ارزش‏هاى نظام مقدس اسلام و پايبندى به دستورات پيامبر اكرم اسلام )صلى الله عليه و آله و سلم(، ائمه اطهار عليهم السلام و اهل بيت عليهم السلام و پيروى از اين دستورات از هيچ تلاش و كوششى دريغ نكرده است آنگاه تعدادى از ذاكرين و مداحان ما به جاى استفاده از آهنگ‏هاى مناسب و درخور شأن و منزلت اهل بيت عليهم السلام از آهنگ‏هاى ثقيل و بى‏محتوا و ضعيف استفاده مى‏كنند. به نظر اينجانب، اين امر دلايل متعددى دارد كه به اختصار به شرح چند مورد مى‏پردازم. 1 - از 80 درصد آهنگ‏هايى كه توسط صدا و سيما پخش مى‏شود برگرفته از ترانه‏هاى مبتذل و بى‏محتواى خوانندگان خارج از كشور مى‏باشد كه با تغيير شعر مجددا با كيفيتى به مراتب ضعيف‏تر اجرا و به وفور پخش مى‏شوند. لذا برخى از دوستان مداح زحمت مطالعه، تحقيق، فراگيرى و خلق و توليد آهنگ‏هاى مناسب را به خود نمى‏دهند و خيلى راحت از اين آهنگ‏ها استفاده مى‏كنند. 2- توجهى مسئولين محترم سازمان صدا و سيما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى به موسيقى اصيل و غنى ايرانى كه ريشه در فرهنگ، آداب، رسوم و اعتقادات ديرينه ما ايرانيان دارد يكى ديگر از دلايل آن مى‏باشد. 3 - عدم آشنايى خيلى از مداحان با موسيقى آوازى )رديف آوازى( و نداشتن اطلاعات جامع و كامل مربوط به كار خود يكى از مهم‏ترين دلايل آن مى‏باشد. مداحى نيز مانند هر هنر ديگرى داراى اصول و قواعد خاصى مى‏باشد، يك مداح خوب بايد به تمامى اصول و تكنيك‏هاى مربوط به كار خود اعم از )فن بيان، رديف آوازى، شناخت ريتم، مطالعه دقيق تاريخ اسلام و موارد ديگر( به خوبى آگاهى داشته باشد تا بتواند با مدد از خداوند متعال و ائمه اطهار )ع( و به كمك سواد و قدرت خلاقيت خود به ساخت آهنگ‏هاى سنگين، وزين و در خور شأن و جايگاه اهل بيت (عليه السلام) بپردازد. 4 - متأسفانه مسئولين محترم دفتر موسيقى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در طى سال‏هاى اخير براحتى به هر اثرى با هر شعرى كه به شوراى موسيقى آن دفتر ارسال مى‏شود، مجوز انتشار مى‏دهد كه همين امر موجب توليد و انتشار انبوه آثار ضعيف در قالب موسيقى سنتى، فولكلوريك، پاپ، كلاسيك و مذهبى گشته و چون اين آثار براحتى در اختيار مداحان محترم قرار مى‏گيرد بنابراين برخى از اين دوستان به جاى آنكه حساب شده و با تفكر و تأمل به ساخت آهنگ‏هاى مناسب كار خود بپردازند خيلى سريع با تغيير شعر آهنگ‏هاى ذكر شده و جايگزين كردن اشعار مذهبى به خيال خود آهنگ سازى مى‏كنند. )ياد آورى 2 نكته در اينجا ضرورى است اول آنكه خيلى از آهنگ هايى كه مداحان محترم خود بر روى اشعار مذهبى مى‏گذارند و به دور از آهنگ‏هاى تقليدى و تكرارى است به دليل عدم شناخت اين عزيزان از ريتم و وزن و رديف آوازى و عدم ارتباط درونى با محتواى شعر به هيچ وجه آهنگ‏هاى مناسب و در خور شأن و مدح مقام والاى ائمه اطهار نمى‏باشند و نكته دوم اينكه الحق و الانصاف نبايد از بسيارى از آهنگ‏هاى فوق‏العاده زيبا و قوى و غنى دوستان مداح كه به دور از هر گونه تقليد بوده و حاصل خلاقيت و زحمت ايشان مى‏باشد براحتى گذشت.( 5 - آخرين و مهم‏ترين دليل اين امر از ديدگاه اينجانب نبود آهنگ سازان حرفه‏اى و باسواد در زمينه موسيقى مذهبى مى‏باشد. همانگونه كه يك خواننده براى آنكه بتواند كار خود را به بهترين شكل ممكن اجرا كند به يك آهنگ ساز خوب و قوى نياز دارد مداحان نيز از اين قضيه مستثنى نيستند به نظر من مى‏بايست آهنگسازان زيادى را در زمينه موسيقى مذهبى پرورش داد كه بتواند با شناخت كامل از علم موسيقى، اصول آهنگ سازى و تاريخ اسلام به خلق آثار جاودان بپردازند و مداحان بزرگوار با استفاده از اين آهنگ‏ها تمام هم و غم خود را برروى اجراى دست و اصولى آن آهنگ بگذارند كه البته اين امر به چند سالى زمان نياز دارد و در عين حال براى مداحان شهرستانى كمى سخت مى‏باشد. گرايش بعضى از مداحان به نواها و نغمه‏هاى سوزناك و عدم استفاده از نواها و نغمه‏هاى شاد و فرح بخش حتى در مراسم مولودى خوانى: طى چند سال گذشته، اكثر مواقع وقتى كه چه از طريق برنامه‏هاى صدا و سيما و چه حضورا در مساجد و تكايا و حسينيه‏ها و مناسبت‏هاى مختلف برنامه‏هاى هنرمندان مداح را مى‏شنويم، آنچه كه بيشتر از هر چيز در كار اين عزيزان ديده مى‏شود، حال و هواى غم و اندوهى است كه تقريبا در تمامى برنامه‏هاى ايشان سايه افكنده است و مشترك مى‏باشد. خيلى مواقع، بنده - شخصا - در مراسم مولودى خوانى شاهد آن بوده‏ام كه خيلى از مداحان اهل بيت، بيشتر از آنكه مردم را شاد كنند آن‏ها را به گريه انداخته‏اند از اشعارى استفاده مى‏كنند كه مظلوميت ائمه را به تصوير مى‏كشند تا شجاعت، دليرى و ساير خصوصيات ايشان را. از آهنگ‏هايى استفاده مى‏شود كه داراى حال و هواى غمناك مى‏باشند و ناخودآگاه اشك از چشمان مردم سرازير مى‏شود. قبلا نيز گفته‏ام “هر سخن جايى و هر نكته مكانى دارد” در جايى بايد مردم را گرياند و در جايى بايد آن‏ها را خنداند. خيلى مواقع آهنگ‏هاى شاد و پر از شور و حس و حال بهتر از آهنگ‏هاى غمناك مى‏توانند در به تصوير كشيدن چهره ائمه اطهار (عليه السلام) و خاندان پاكشان، موثر باشند. درست است كه ائمه اطهار (عليه السلام) در نهايت مظلوميت و ستم به سر مى‏بردند و خيلى از اين عزيزان نيز در نهايت ظلم و ستم يا به درجه رفيع شهادت نائل گرديدند يا دار فانى را وداع گفتند: اما اين‏ها دليلى بر آن نيست كه مداحان عزيز بيشتر به سمت و سوى آهنگ‏هاى غمناك روى آورند. افتخار ما مسلمانان به شجاعت، رشادت، دليرى، مردانگى، ايثار، شهامت و هزاران خصوصيت حضرت على (عليه السلام) و خاندان پاك ايشان مى‏باشند. ما چگونه به خود اجازه مى‏دهيم كه اين افتخار را با ناله به گوش جهانيان برسانيم؟ مگر از حسين (عليه السلام) با گذشت‏تر و فداكارتر در سراسر گيتى، كسى را سراغ داريم؟ كه اينگونه ايشان و خاندانش را جلوه مى‏دهيم؟ زمانى كه در سوگ حسين (عليه السلام) يا ساير اهل بيت مى‏نشينيم، پر واضح و مسلم است كه بايد بر مظلوميت اين عزيزان اشك بريزيم اما وقتى كه داريم در سالروز اين عزيزان به شادى و دست زدن مى‏پردازيم، حق نداريم با آهنگ‏هاى غم ناك با احساسات مردم بازى كنيم. بنده خيلى مواقع شاهد آن بوده‏ام كه بعضى از مداحان عزيز در مولودى خوانى‏ها چند دقيقه‏اى مختصر مردم را به دست زدن تشويق مى‏كنند )هر چند كه آهنگ آن‏ها سراسر غم و اندوه است.( بلافاصله 360 درجه تغيير جهت داده و شروع به خواندن روضه كرده و اشك مردم را در مى‏آورند. يكى از دلايل اين امر اين است كه از ديرباز كه مداحان، مرثيه سرايان و تعزيه خوانان كار خود را آغاز كرده‏اند بيشتر از هرچيز به مظلوميت و ظلم و ستم وارده بر ائمه اطهار (عليه السلام) اشاره داشته‏اند و اين هم براى اكثر مداحان و هم براى مردم به صورت يك عادت درآمده است كه بايد در مراسم مداحى فقط گريه كنيم ولو اينكه در روز تولد اين عزيزان باشد. يكى ديگر از دلايل اين امر اين است كه خيلى از مداحان عزيز به دليل عدم آگاهى از موسيقى آوازى با دستگاه‏هاى شاد و فرح بخش و نشاط آورى كه در موسيقى ما وجود دارد آشنايى ندارند. درست است كه مى‏گويند موسيقى ايرانى، موسيقى غمناكى است ولى باور كنيد اينگونه نيست. ما مى‏توانيم مولودى‏هاى شاد و پرنشاط را در چهارچوب همين موسيقى اجرا كنيم. مطمئن باشيد آشنايى با رديف آوازى و به خصوص دستگاه‏هاى شاد مثل شور، ماهور، چهارگانه و... به مداحان عزيز اين كمك را مى‏كند كه در چهارچوب دستگاه‏هاى ذكر شده و با تكيه بر ذوق خود به ساخت آهنگ‏هاى شاد در وصف رشادت‏هاى ائمه اطهار (عليه السلام) بپردازند. خش در صدا، دلايل بروز آن و راه‏هاى برطرف كردن آن: حنجره )جعبه صدا( در پشت تيروئيد )سبب آدم( قرار دارد. تارهاى صوتى 2 نوار محكم از بافت‏اند كه از جلو به عقب مى‏روند. سيب آدم داراى 2 ساختار غضروفى شكل است استفاده بيش از حد از صدا مى‏تواند منجر به خستگى شديد يكى يا همه اين عضلات شود كه نتيجه آن خميدگى تارها مى‏باشد. فشار بيش از حد به صدا و عدم استفاده صحيح از تارهاى صوتى باعث بروز تاول‏هايى بر روى آن‏ها مى‏گردد هرچه اين فشار بيشتر و بيشتر شود اين تاول‏ها به هم نزديك و نزديك‏تر مى‏گردند كه اولا موجب كم شدن حجم صدا، و ثانيا باعث ايجاد خش در صدا مى‏گردد. اما منظور از خش در صدا چيست؟ وقتى كه دقيق به صداى خش دار گوش كنيم مى‏بينيم كه در بين صدا رگه‏اى شبيه به يك خط مستقيم وجود دارد كه جنس صداى آن خشن و نامطلوب است و موجب مى‏گردد طراوت، زيبايى، رسايى، شادابى و لطافت صدا از بين برود و خيلى زود خسته شود. دلايل ايجاد خش در صدا عبارتند از: 1 - گرم نكردن صدا 2 - عدم استفاده صحيح از تارهاى صوتى 3 - نداشتن تكنيك صحيح 4 - استفاده زياد و بيش از حد تارهاى صوتى نكته‏اى كه لازم است دوستان مداح به آن توجه ويژه‏اى بكنند اين است كه براى آنكه عمر صدايشان كم نشود بايد خيلى مراقب صداى خود باشند. اگر به طرز صحيح و اصولى از صداى خود استفاده نكنند، خيلى زود صداى خود را از دست داده و برطرف كردن خش از صدا، تقريبا غير ممكن مى‏گردد اما راه‏هاى برطرف كردن آن عبارتند از: 1 - استراحت صوتى ( يعنى به فراخور گرفتگى خشى كه در صدا ايجاد شده، مدتى را كه حد اقل 1 ماه مى‏باشد، آواز نخوانيم حتى كمتر صحبت كنيم ( 2 - فراگيرى اصول صداسازى و تكنيك آوازى 3 - داشتن آرامش روحى، روانى در همه حال و دورى از فشارهاى عصبى )عصبانيت و فشارهاى عصبى يكى از آفت‏هاى صدا است(. با توجه به اينكه مداحان عزيز در اكثر به فراخور حال مجلسى كه در آن قرار دارند شروع به داد زدن و استفاده نادرست از صداى خود مى‏كنند بعضا شاهد آن هستيم كه مرتبا دچار گرفتگى صدا مى‏شوند. اين استفاده نادرست از تارهاى صوتى خود باشند. به موقع و به جا از صداى بپردازند مى‏بايست خيلى خيلى مواظب تارهاى صوتى خود باشند. به موقع و به جا از صداى خود استفاده كنند، از داد و فريادهاى بى مورد خوددارى كنند، حتما قبل از اجرا سيستم صوتى را به دقت چك كنند، سيستم‏هاى صوتى فاقد كيفيت كه صدايى شبيه بلندگوهاى بوقى دارند باعث خسته شدن صدا، فشار به صدا و در نهايت بروز خش مى‏گردد. پيش درآمد بارها ديده شده است يك مداح از بدو ورود به كار خود و بدون هيچ مقدمه‏اى (از قبيل آشنايى با صداى خوش و امكانات و توانايى حنجره خود) به همراه مداحانى كه مدت زيادى به اين كار مشغول مى‏باشند با دستگاه و آوازهاى دلنشين و پيچيده، آشنا مى‏شوند از طرفى كسانى را مى‏توان يافت كه پس از سال‏ها آموزش و كار در خصوص رديف و دستگاه‏هاى موسيقى اصيل ايرانى، هنوز شناخت و آگاهى درستى از صداى خدادادى نداشته و در مواقع داراى صدايى تقليدى و مصنوعى هستند. مطالب فوق و خصوصا نبود يك برنامه مدون آموزشى در خصوص آواز سنتى و ريشه‏دار اين مرز و بوم، اينجانب را بر آن داشت تا نتيجه سال‏ها كار و تفحص خود را در اين زمينه در قالب يك دروه كلاس‏هاى فشرد - در خصوص نحوه صداسازى و پرورش حنجره و آشنايى اجمالى با رديف آوازى عرضه نمايم. مداحان عزيز در اين دوره فشرده با موارد نظرى و عملى صداسازى و رديف آوازى آشنا شده و طى تمرينات ارائه شده مى‏توانند مخرج واقعى صداى خود را يافته و پس از تقويت و پرورش صداى خود نسبت به فراگيرى و خواندن رديف‏هاى آوازى اهتمام ورزند. در اين رابطه تعدادى از دستگاه‏ها و گوشه‏هاى آوازى كه لازم است مداحان محترم با آن‏ها آشنا شوند، آموزش داده مى‏شوند تا مداح نتيجه تمرينات خود را در خصوص صداسازى با خواندن اين گوشه‏هاى رديف ملاحظه نمايد. در خاتمه خلاصه‏اى از اندرزهاى كنفسيوس در خصوص هنر يادگيرى و ياددهى جهت استفاده عزيزان ارائه مى‏شود. كنفسيوس براى هنر ياد دادن و يادگرفتن 3 شرط اصلى ذكر مى‏كند: 1 - يا دهنده و ياد گيرنده بايد ذوق و شوق آتشين در دل خود احساس كند و اين فن ظريف را از ته دل و بيش از هر چيز دوست بدارند او اين دوست داشتن را يكى از صفات خاص پسنديده مردان آزاده مى‏شمارد. 2 - در فن يادگرفتن، به كار انداختن قوه فكر هم لازم است، يعنى سخنان، درس‏ها و بيانات آموزگار را طوطى‏وار فراگرفتن، نتيجه‏اى ندارد و شاگرد بايد خود درباره آن مسائل فكر كند و بسنجد و آن مطالب را با افكار و احساسات خود بيارايد تا از تحصيل خود سودى ببرد وگرنه اين تحصيل مغز را ناتوان مى‏سازد، همچنان كه خوردن چيزهاى دير هضم معده را خسته و ناتوان مى‏سازد. 3 - شرط اساسى آن است كه به حقيقت آنچه ياد گرفته مى‏شود عمل كنند. آموزگار و دانش‏آموز بايد زندگى خود را نمونه و نشانه درخشانى از آنچه مى‏آموزند قرار دهند وگرنه مانند كسانى هستند كه راهى را شناخته‏اند ولى از آن راه نمى‏روند و يا مانند بيمارانى هستند كه داروى شفابخش را از طبيب گرفته‏اند ولى آن را نمى‏خورند. تعاريف آواز آواز ايرانى شامل 7 دستگاه (شور “مادر دستگاه‏ها”، ماهور، همايون، چهارگاه، سه گاه، نوا و راست پنجگاه( پنج آواز )ابوعطا، بيات ترك، افشارى، دشتى و بيات اصفهان) مى‏باشد. اكنون بعضى تعاريف و اصطلاحات رايج در اين خصوص ارائه مى‏شوند: 1 - دستگاه: در لغت به معنى مجموع اجزايى كه يك كل را تشكيل مى‏دهند، مى‏باشد يعنى يك مقام كامل موسيقى شامل گوشه‏ها و تكه‏هايى كه در فواصل درجات آن مجموعه قرار دارند. به عبارتى ديگر دستگاه به يك سلسله تكه‏هايى كه پشت سر هم تحت فواصل مشخص به طرف اكتاو درآمد حركت مى‏كنند و خاصيت خودشان را نسبت به محور درآمد و نسبت به تكه‏هاى قبلى و بعدى خود از دست نمى‏دهند اطلاق مى‏شود. )درآمد در اكتاو و اكتاوهاى ديگر قابليت تكرار دارند.( 2 - گوشه: جزئى از دستگاه و آواز را گوشه مى‏نامند. هر دستگاه داراى تعداى گوشه است كه داراى تقسيمات جزء نيست. وسعت آن از حدود هفت نت تجاوز نمى‏كند. 3 - رديف: به مجموع گوشه‏هاى هر يك از مقامات يا دستگاه‏هاى موسيقى گفته مى‏شود همچنين به ترتيب قرار دادن گوشه‏ها در يك دستگاه و نيز مجموع مقامات ايرانى اطلاق مى‏شود. 4 - تحرير: يا غلت يا چهچهه در لغت. به معنى نوشتن و آزاد كردن است اما در موسيقى صوتى را گويند كه بين فواصل نزديك پى در پى اجرا مى‏شود. 5 - ترانه و تصنيف: مجموعه آهنگ‏ها و اشعار داراى وزن كه مقصود و معنايى را بيان مى‏كند كه هم در گوشه‏هاى آواز و دستگاه مى‏توان گردش كند و هم مى‏تواند از يك گوشه سرچشمه بگيرد. 6 - ملودى: (آهنگ) عبارت از لحن، آواز، نوا، راه و پرده است كه در اصطلاح كنونى موسيقى با كلام و بدون كلام است. 7 - آواز: به معنى صوت، نغمه، بانگ يا آهنگ با كلام است. جزئى مستقل از دستگاه‏هاى موسيقى ايرانى را گويند كه داراى گوشه‏هاى مختلفى باشد. 8 - فاصله: نسبت صداى بين 2 نت از نظر زير و بمى را گويند.

نظرات شما عزیزان:

برچسب ها :